maiakee on Nostr: ...

🪷สกทาคามี คืออะไร ละสังโยชน์อะไร และเกณฑ์วัดความเบาบางของราคะ-โทสะ

1. บทนำ

สกทาคามี (สกฺขทาคามี) เป็นอริยบุคคลขั้นที่สองในพระพุทธศาสนา หมายถึงผู้ที่บรรลุ “โสดาปัตติผล” แล้วพัฒนาต่อจนสามารถละสังโยชน์บางส่วนเพิ่มขึ้น ทำให้ราคะ โทสะ และโมหะเบาบางลงจนเหลือเพียงเศษเสี้ยว ผู้ที่เป็นสกทาคามีจะต้องเกิดในโลกมนุษย์หรือสวรรค์อีกเพียงครั้งเดียวก่อนบรรลุอรหัตผล ไม่กลับมาเวียนว่ายในสังสารวัฏอีกต่อไป

2. สกทาคามีละสังโยชน์อะไรบ้าง?

ในคัมภีร์พระไตรปิฎก (ทีฆนิกาย มหาวรรค) และอังคุตตรนิกาย พระพุทธเจ้าตรัสว่าสกทาคามีละสังโยชน์ 3 ข้อแรกได้อย่างสมบูรณ์เหมือนพระโสดาบัน ได้แก่
1. สักกายทิฏฐิ – ความเห็นว่ากายนี้เป็นตัวตนถาวร
2. วิจิกิจฉา – ความลังเลสงสัยในพระรัตนตรัย
3. สีลัพพตปรามาส – การยึดติดในศีลพรตที่ไม่ใช่หนทางพ้นทุกข์

แต่สิ่งที่ทำให้สกทาคามีสูงขึ้นไปจากโสดาบันคือ ความสามารถในการ บรรเทา สังโยชน์อีก 2 ประการ ได้แก่
4. กามราคะ – ความกำหนัดยินดีในกาม
5. ปฏิฆะ – ความโกรธ ความขัดเคืองใจ

พระพุทธเจ้าตรัสว่า พระสกทาคามีแม้ยังมีราคะและโทสะอยู่ แต่เบาบางลงมาก ไม่เร่าร้อนและไม่ครอบงำจิตใจเหมือนปุถุชน

“ภิกษุทั้งหลาย! สกทาคามีย่อมยังมีราคะ โทสะ และโมหะอยู่ แต่สิ่งเหล่านี้อ่อนกำลังลง ไม่สามารถพาเขาให้หลงมัวเมาได้ดังแต่ก่อน”
(พระไตรปิฎก เล่มที่ 22 ข้อ 94 – อังคุตตรนิกาย ทสกนิบาต)

3. เกณฑ์วัดความเบาบางของราคะและโทสะ

แม้สกทาคามียังไม่ละกามราคะและปฏิฆะโดยสิ้นเชิง แต่ต้องเบาบางลงจนไม่เป็นอุปสรรคต่อการเจริญมรรค ดังที่พระพุทธเจ้าตรัสว่า

“บุคคลผู้ที่ราคะและโทสะเบาบาง ย่อมเหมือนบุรุษผู้เดินทางไกลซึ่งถอดสัมภาระหนักลง เหลือเพียงของจำเป็น ย่อมเดินทางได้โดยสะดวก”
(พระไตรปิฎก เล่มที่ 33 ข้อ 77 – ขุททกนิกาย ชาดก)

เกณฑ์วัดความเบาบางของราคะ
1. ไม่แสวงหาความสุขทางกายและโลกีย์โดยไม่จำเป็น – ไม่มีความอยากในรูป เสียง กลิ่น รส สัมผัสมากเกินควร
2. ไม่หมกมุ่นในความรักแบบโลกียะ – แม้จะมีความรู้สึกพึงพอใจ แต่สามารถควบคุมได้
3. สามารถปล่อยวางสิ่งที่เคยยึดติดทางกามารมณ์ได้ง่ายขึ้น – ไม่มีความทุกข์จากความพลัดพรากจากสิ่งที่รัก
4. มองเห็นโทษของกาม – เข้าใจว่าเป็นสิ่งที่ผูกมัดจิตใจและนำไปสู่ทุกข์

เกณฑ์วัดความเบาบางของโทสะ
5. ไม่โกรธง่าย – แม้จะเกิดอารมณ์ขัดเคือง แต่ไม่ระเบิดออกมาเหมือนปุถุชน
6. ให้อภัยเร็วขึ้น – ไม่เก็บความโกรธไว้นาน ไม่จองเวร
7. ไม่มองคนอื่นในแง่ร้ายเกินความเป็นจริง – ไม่ใช้ความอคติเป็นตัวตัดสินคนอื่น
8. มีเมตตามากขึ้น – แม้พบคนที่เคยทำร้าย ก็ยังปรารถนาดีให้เขาพ้นทุกข์

นอกจากนี้ ในพระสูตรหลายแห่ง พระพุทธเจ้ายังอธิบายลักษณะของสกทาคามีผ่านบทสนทนากับสาวก

4. ตัวอย่างการตีความสกทาคามีในชีวิตจริง

ตัวอย่าง 10 ข้อของสกทาคามีในชีวิตประจำวัน
1. แม้ยังมีความต้องการในทางโลก แต่ไม่เร่งเร้า – เช่น คนที่เคยสนใจวัตถุหรูหราอย่างมาก เริ่มเห็นว่าสิ่งเหล่านี้ไม่มีแก่นสาร และลดความหลงใหลลง
2. ยังรักคนในครอบครัว แต่ไม่ยึดติดจนเกิดทุกข์ – แม้จะรักพ่อแม่หรือบุตรหลาน แต่เข้าใจว่าทุกสิ่งเป็นอนิจจัง
3. เมื่อถูกตำหนิ ไม่โกรธนาน – อาจรู้สึกขัดเคืองบ้าง แต่สามารถให้อภัยและปล่อยวางได้เร็ว
4. อยู่ในสังคมที่มีกามคุณแต่ไม่ไหลตาม – เช่น ทำงานอยู่ในสายบันเทิงหรือธุรกิจหรูหรา แต่ไม่ปล่อยให้กิเลสครอบงำ
5. เมื่อมีสิ่งกระทบใจ สามารถกลับมาสู่สมาธิได้เร็วขึ้น – เมื่อมีความทุกข์ใจเกิดขึ้น จะใช้สติพิจารณา ไม่ปล่อยให้ฟุ้งซ่าน
6. ไม่คาดหวังให้ผู้อื่นเป็นไปตามใจตน – เข้าใจว่าทุกคนมีกรรมเป็นของตนเอง
7. เจอสิ่งล่อใจแต่ไม่หวั่นไหว – เช่น เห็นเครื่องประดับสวยงาม แต่ไม่เกิดความอยากครอบครอง
8. เข้าใจความผิดพลาดของตนและปรับปรุงโดยไม่โกรธตัวเอง – เมื่อล้มเหลว ไม่จมอยู่กับความรู้สึกผิด แต่ใช้เป็นบทเรียน
9. แม้มีอารมณ์รักใคร่ แต่สามารถควบคุมได้ – ไม่หมกมุ่นในความรักแบบโลกียะ
10. มีความสุขจากธรรมมากกว่าสิ่งภายนอก – เริ่มพบความสงบจากการปฏิบัติธรรมมากกว่าการแสวงหาสิ่งเร้าภายนอก

5. สรุป (ครึ่งแรก)

สกทาคามีเป็นอริยบุคคลขั้นที่สองที่ละสังโยชน์ 3 ข้อแรกอย่างเด็ดขาด และทำให้ราคะและโทสะเบาบางลง พระพุทธเจ้าทรงอุปมาว่า เหมือนคนที่เดินขึ้นภูเขาแล้วแบกสัมภาระให้น้อยลง ยิ่งเดินได้ง่ายขึ้น การวัดว่าราคะและโทสะเบาบางลงสามารถดูจากการมีเมตตา ให้อภัยง่ายขึ้น ไม่หมกมุ่นในกาม และเห็นโทษของความโกรธ ในชีวิตประจำวัน การเปลี่ยนแปลงของสกทาคามีสังเกตได้จากการปล่อยวางความต้องการทางโลก ลดอัตตา และอยู่ในสมาธิมากขึ้น

“เมื่อบุคคลละสักกายทิฏฐิ วิจิกิจฉา และสีลัพพตปรามาสได้แล้ว และเมื่อราคะและโทสะของเขาเบาบางลง เขาย่อมเป็นสกทาคามี ซึ่งจักเวียนเกิดอีกเพียงครั้งเดียวเท่านั้น”
(พระไตรปิฎก เล่มที่ 9 ข้อ 102 – สังยุตตนิกาย นิทานวรรค)

6. ความแตกต่างระหว่างโสดาบันและสกทาคามี

แม้โสดาบันและสกทาคามีจะละสังโยชน์ 3 ข้อแรกเหมือนกัน แต่จุดที่แตกต่างคือระดับของราคะและโทสะ
• โสดาบัน ยังคงมีราคะและโทสะอยู่เต็มที่ แม้จะไม่มากจนเป็นอกุศลกรรมหนัก แต่ยังมีความติดข้องในกาม
• สกทาคามี ทำให้ราคะและโทสะลดลงมาก ไม่ถึงกับหมดสิ้น แต่ก็ไม่รุนแรงเหมือนคนทั่วไป

ตัวอย่างเช่น โสดาบันอาจยังโกรธเวลาถูกกล่าวร้าย แต่สกทาคามีจะรู้สึกขัดเคืองเพียงเล็กน้อยและให้อภัยเร็วขึ้น

7. บทสนทนาของพระพุทธเจ้ากับพระสารีบุตรเกี่ยวกับสกทาคามี

ในพระสูตรหนึ่ง พระสารีบุตรถามพระพุทธเจ้าว่า “เราจะรู้ได้อย่างไรว่าบุคคลใดเป็นสกทาคามี?” พระพุทธเจ้าตรัสตอบว่า

“ดูก่อนสารีบุตร! บุคคลใดที่ยังมีราคะและโทสะอยู่ แต่เมื่อเกิดขึ้นแล้วย่อมดับไปโดยเร็ว และเมื่อจิตยังติดข้องอยู่กามก็เป็นเพียงเบาบาง บุคคลนั้นชื่อว่าเป็นสกทาคามี”
(พระไตรปิฎก เล่มที่ 22 ข้อ 96 – อังคุตตรนิกาย ทสกนิบาต)

จากพระดำรัสนี้แสดงให้เห็นว่า เกณฑ์ของสกทาคามีอยู่ที่การดับกิเลสได้เร็ว ถึงแม้ราคะและโทสะจะยังเกิดขึ้น แต่จะไม่ยืดเยื้อและไม่เป็นเหตุให้ทำบาป

8. ความสำคัญของสมาธิและปัญญาในการเป็นสกทาคามี

พระพุทธเจ้าตรัสว่า การทำให้ราคะและโทสะเบาบางลงต้องอาศัย สมาธิและปัญญา
1. สมาธิ ช่วยให้จิตตั้งมั่น ไม่ถูกราคะและโทสะพัดพาไป
2. ปัญญา ช่วยให้เห็นอนิจจังของกามสุขและโทษของความโกรธ

ในพระสูตรกล่าวว่า

“ภิกษุทั้งหลาย! เมื่อบุคคลมีสมาธิตั้งมั่น ย่อมเห็นกามทั้งหลายเป็นของไม่เที่ยง และเมื่อมีปัญญา ย่อมละราคะและโทสะได้โดยง่าย”
(พระไตรปิฎก เล่มที่ 20 ข้อ 42 – อังคุตตรนิกาย สัตตกนิบาต)

ดังนั้น สกทาคามีจึงต้องมีการฝึกสมาธิและปัญญาควบคู่กันไป

9. สกทาคามีกับการเกิดใหม่เพียงครั้งเดียว

พระพุทธเจ้าตรัสว่าสกทาคามีจะเกิดในมนุษย์หรือสวรรค์อีกเพียงครั้งเดียวก่อนเข้าสู่อรหัตผล ต่างจากโสดาบันที่อาจเวียนเกิดถึง 7 ชาติ

“ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย! บุคคลใดที่ละสังโยชน์ 3 และทำราคะโทสะให้เบาบาง ย่อมเป็นผู้เกิดอีกเพียงครั้งเดียวเท่านั้น”
(พระไตรปิฎก เล่มที่ 18 ข้อ 105 – มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์)

ตัวอย่างคือพระสกทาคามีบางรูป เช่น พระมหากัสสปะ หรือ พระอนาถบิณฑิกเศรษฐี ที่แม้ยังไม่บรรลุอรหัตผลในชาตินั้น แต่แน่นอนว่าจะเกิดอีกเพียงชาติเดียว

10. การปฏิบัติที่ช่วยให้ก้าวสู่สกทาคามี

การก้าวจากโสดาบันไปสู่สกทาคามีต้องอาศัยการพัฒนาจิตให้ละกามราคะและโทสะให้เบาบางลง โดยอาศัย
1. การเจริญเมตตา (เมตตาภาวนา) – ช่วยลดโทสะ และทำให้จิตมีความสงบ
2. การพิจารณาอนิจจังของกามคุณ – ทำให้ความยินดีในกามลดลง
3. การลดการยึดติดในความสุขทางโลก – เช่น ลดความอยากได้ อยากมี
4. การรักษาศีลให้เคร่งครัดขึ้น – โดยเฉพาะศีล 5 และอุโบสถศีล
5. การปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน – ฝึกให้เห็นไตรลักษณ์ชัดเจน

เมื่อบุคคลฝึกปฏิบัติตามนี้อย่างต่อเนื่อง ย่อมทำให้ราคะและโทสะเบาบางลง จนสามารถก้าวไปสู่สกทาคามีได้ในที่สุด

#Siamstr #พุทธวจนะ #พุทธวจน #nostr