maiakee on Nostr: ...

⚫️ระดับของสูญญตา (ความว่าง) ตามหลักพุทธพจน์และสมาธิ 8 ระดับ

ในพระพุทธศาสนา คำว่า “สูญญตา” (สุญญตา) มีความหมายลึกซึ้งและเกี่ยวข้องกับการปฏิบัติสมาธิขั้นสูง โดยมีการเชื่อมโยงกับ สมาธิ 8 ระดับ ซึ่งเป็นลำดับขั้นของการเจริญสมาธิตามหลักพุทธพจน์

⸻

ความหมายของ “สูญญตา”

ในบริบทของพุทธธรรม สูญญตา คือ สภาวะที่ว่างจากตัวตนและอัตตา เป็นการรับรู้ความจริงของสังขารทั้งปวงว่าไม่เที่ยง เป็นทุกข์ และไร้ตัวตน (อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา)

พระพุทธเจ้าทรงแสดงว่าสูญญตาสัมพันธ์กับการปฏิบัติสมาธิอย่างลึกซึ้ง โดยผ่านการพัฒนาสมาธิตาม รูปฌาน และ อรูปฌาน

⸻

สมาธิ 8 ระดับ กับระดับของสูญญตา

สมาธิ 8 ระดับ (ฌาน 4 + อรูปฌาน 4) แบ่งเป็นสองกลุ่มใหญ่:

1. รูปฌาน 4 ระดับ (สมาธิที่มีการเพ่งรูป)

เน้นการตั้งจิตแน่วแน่ในอารมณ์ที่เกี่ยวกับรูปธรรม เช่น แสง หรือลมหายใจ
• ปฐมฌาน — ว่างจากความฟุ้งซ่านและนิวรณ์ทั้งปวง มีปีติ (ความอิ่มใจ) และสุข (ความสงบเย็น) เป็นองค์ธรรม
• ทุติยฌาน — ว่างจากวิตกและวิจาร (การตรึกและการตรอง) คงเหลือแต่ปีติและสุข
• ตติยฌาน — ว่างจากปีติ เหลือเพียงสุขอันสงบลุ่มลึก
• จตุตถฌาน — ว่างจากสุขและทุกข์ เข้าสู่สภาวะที่จิตเป็นกลาง (อุเบกขา) และมีสติสมบูรณ์

→ ในระดับนี้ เป็นการว่างจากสิ่งรบกวนภายนอกและความวุ่นวายในจิตใจ ซึ่งถือเป็นสูญญตาระดับต้น

⸻

2. อรูปฌาน 4 ระดับ (สมาธิที่เพ่งอารมณ์ที่ไร้รูป)

เน้นการละวางรูปธรรมทั้งหมด เข้าสู่สภาวะของจิตที่ปราศจากรูปลักษณ์
• อากาสานัญจายตนฌาน — ว่างจากรูปและสิ่งที่รับรู้ได้ด้วยตา เข้าสู่การเพ่งอารมณ์คือ ความว่างแห่งอากาศ
• วิญญาณัญจายตนฌาน — ว่างจากอากาศ เข้าสู่การเพ่งอารมณ์คือ ความไม่มีที่สิ้นสุดของวิญญาณ
• อากิญจัญญายตนฌาน — ว่างจากทั้งอากาศและวิญญาณ เหลือเพียง ความไม่มีอะไรเลย
• เนวสัญญานาสัญญายตนฌาน — ว่างแม้แต่จากความคิดนึก เหลือเพียงสภาวะที่คล้ายไม่มีสัญญา แต่ก็ไม่ใช่การขาดสัญญาโดยสิ้นเชิง

→ ในระดับนี้ ถือเป็น “สูญญตาขั้นลึกซึ้ง” ซึ่งเป็นสภาวะที่ใกล้เคียงกับการหลุดพ้นจากการยึดมั่นในตัวตน

⸻

3. นิพพาน: สูญญตาสูงสุด

เมื่อปฏิบัติสมาธิจนจิตพ้นจากอุปาทานในรูปและนาม โดยดับอวิชชาและตัณหาโดยสิ้นเชิง จะเข้าสู่สภาวะที่เรียกว่า นิพพาน ซึ่งเป็น อสังขตธรรม (ไม่เกิด ไม่ดับ และไม่แปรเปลี่ยน)

→ นิพพานจึงเป็น “สูญญตาสูงสุด” ซึ่งว่างจากกิเลส ตัณหา อุปาทาน และความยึดมั่นทั้งปวง

⸻

• สูญญตา เป็นสภาวะที่ว่างจากตัวตนและความยึดมั่น
• รูปฌาน และ อรูปฌาน เป็นเครื่องมือสำคัญที่นำไปสู่ความเข้าใจในสูญญตา
• นิพพาน เป็นสภาวะแห่งความว่างที่สมบูรณ์ ซึ่งเป็นเป้าหมายสูงสุดของการปฏิบัติธรรม

ดังพุทธพจน์ที่กล่าวไว้ใน ขุททกนิกาย อุทาน ว่า:

“ภิกษุทั้งหลาย ! ก็สูญญตาเป็นไฉน? ภิกษุในธรรมวินัยนี้ ย่อมไม่เห็นตนว่าเป็นของเรา ไม่เห็นเราในตน ไม่เห็นตนในโลก ไม่เห็นโลกในตน ย่อมไม่เห็นอะไรๆ ว่าเป็นเรา หรือของเรา อันนี้ภิกษุทั้งหลาย ! เรียกว่า สูญญตา”

⚫️การอธิบายและตีความระดับของสูญญตาและนิพพานตามพุทธพจน์ (15 ประเด็น)

⸻

หมวดที่ 1: ความหมายและหลักการของสูญญตา

1. ความหมายของสูญญตา (สุญญตา)

“ภิกษุทั้งหลาย! ก็สูญญตาเป็นอย่างไร? ภิกษุในธรรมวินัยนี้ ย่อมไม่เห็นตนว่าเป็นของเรา ไม่เห็นเราในตน ไม่เห็นตนในโลก ไม่เห็นโลกในตน ย่อมไม่เห็นอะไรๆ ว่าเป็นเรา หรือของเรา อันนี้ภิกษุทั้งหลาย เรียกว่า สูญญตา”
— (ขุททกนิกาย อุทาน)

ตีความ:
สูญญตาในความหมายนี้คือสภาวะจิตที่ปล่อยวางจาก “อัตตา” หรือความยึดมั่นในตัวตนโดยสิ้นเชิง ซึ่งเป็นพื้นฐานของการหลุดพ้นจากทุกข์และนำไปสู่ความเข้าใจในสัจธรรม

⸻

2. สูญญตาในฐานะการเจริญสมาธิ

“ภิกษุทั้งหลาย! เธอทั้งหลายจงเจริญสมาธิเถิด ภิกษุผู้มีจิตตั้งมั่น ย่อมรู้เห็นตามความเป็นจริงว่า ‘โลกว่างเปล่า ไม่มีตัวตน’ “
— (สังยุตตนิกาย มหาวารวรรค)

ตีความ:
การทำสมาธิอย่างต่อเนื่องทำให้จิตสงบและมีสติเห็นตามความเป็นจริงว่า สรรพสิ่งทั้งหลายเป็นอนัตตา (ไม่มีตัวตนแท้จริง) ซึ่งเป็นแก่นของหลักสูญญตา

⸻

3. สูญญตาในฐานะสภาวะแห่งจิตที่ปลอดจากกิเลส

“ภิกษุทั้งหลาย! เราไม่เห็นสิ่งใดเลย ที่เป็นไปเพื่อความสงบระงับจากสังขารทั้งปวง เพื่อความสละคืน เพื่อความดับ เพื่อความสงบ เพื่อบรรลุถึงปัญญา เพื่อการตรัสรู้ เพื่อนิพพาน เช่น สูญญตาวิมุตติ นี้”
— (องคุตตรนิกาย เอก-ทุก-ติกนิบาต)

ตีความ:
สูญญตาวิมุตติเป็นภาวะจิตที่ปลอดจากการปรุงแต่งใด ๆ จิตจึงสงบและว่างโดยสมบูรณ์ ซึ่งเป็นจุดสูงสุดของการปล่อยวางจากสังขารทั้งปวง

⸻

หมวดที่ 2: สูญญตาในสมาธิ 8 ระดับ (ฌานสมาบัติ)

4. สูญญตาในปฐมฌาน

“ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย! ภิกษุย่อมบรรลุปฐมฌานด้วยการละนิวรณ์ มีวิตกวิจาร มีปีติและสุขอันเกิดจากความสงบ…”
— (ทีฆนิกาย มหาวรรค)

ตีความ:
ปฐมฌานคือการที่จิตหลุดพ้นจากสิ่งรบกวน (นิวรณ์) ทำให้เกิดปีติและสุขที่บริสุทธิ์ นับเป็นก้าวแรกของการเข้าถึงสูญญตา เพราะจิตเริ่มปล่อยวางจากกิเลสบางส่วน

⸻

5. สูญญตาในทุติยฌาน

“เมื่อภิกษุสงบวิตกวิจารลงได้ ย่อมเข้าสู่ทุติยฌาน ซึ่งมีแต่ปีติและสุข อันเกิดจากสมาธิ…”
— (มัชฌิมนิกาย มูลปัณณาสก์)

ตีความ:
ทุติยฌานเป็นขั้นที่จิตสงบยิ่งขึ้น ปราศจากความคิดปรุงแต่ง (วิตกวิจาร) ความสงบนิ่งนี้เป็นสภาวะที่ใกล้เคียงกับสูญญตายิ่งขึ้น

⸻

6. สูญญตาในตติยฌาน

“เมื่อปีติสิ้นไป ย่อมเป็นผู้มีอุเบกขา มีสติสัมปชัญญะ มีสุขอยู่ในตติยฌาน…”
— (ทีฆนิกาย มหาวรรค)

ตีความ:
การละปีติแสดงถึงการปล่อยวางในระดับลึกซึ้งขึ้น จิตเข้าสู่สภาวะที่มีสติสัมปชัญญะเต็มที่ ซึ่งเป็นการเข้าใกล้สูญญตา

⸻

7. สูญญตาในจตุตถฌาน

“เมื่อละสุขและทุกข์ได้ ย่อมมีจิตบริสุทธิ์ด้วยอุเบกขา อันเป็นจตุตถฌาน…”
— (มัชฌิมนิกาย มูลปัณณาสก์)

ตีความ:
ในจตุตถฌานจิตเป็นกลางอย่างสมบูรณ์ ไม่มีความสุขหรือทุกข์หลงเหลือ สภาวะนี้ใกล้เคียงสูญญตาที่สุดในระดับสมาธิ

⸻

8. สูญญตาในอากาสานัญจายตนฌาน

“ภิกษุย่อมเห็นว่า อากาศเป็นสิ่งไร้ขอบเขต จึงเข้าสู่ อากาสานัญจายตนฌาน…”
— (สังยุตตนิกาย มหาวารวรรค)

ตีความ:
จิตขยายออกจนรู้สึกว่าตัวตนหลอมรวมเป็นหนึ่งเดียวกับอวกาศ เป็นขั้นเริ่มต้นของสภาวะว่างอย่างแท้จริง

⸻

9. สูญญตาในวิญญาณัญจายตนฌาน

“ภิกษุย่อมเห็นว่า วิญญาณเป็นสิ่งไร้ขอบเขต จึงเข้าสู่วิญญาณัญจายตนฌาน…”
— (สังยุตตนิกาย มหาวารวรรค)

ตีความ:
สภาวะนี้คือการรับรู้จิตเป็นอิสระจากร่างกายและสิ่งรอบตัว เป็นอีกขั้นของความว่าง

⸻

10. สูญญตาในอากิญจัญญายตนฌาน

“ภิกษุเห็นว่าไม่มีอะไรเลย จึงเข้าสู่อากิญจัญญายตนฌาน…”
— (สังยุตตนิกาย มหาวารวรรค)

ตีความ:
สภาวะนี้คือจิตที่ปลอดจากการรับรู้ใด ๆ อย่างสิ้นเชิง เป็นจิตที่ใกล้เคียงสูญญตาโดยสมบูรณ์

⸻

11. สูญญตาในเนวสัญญานาสัญญายตนฌาน

“ภิกษุละความรับรู้ที่ชัดเจนและไม่ชัดเจนทั้งปวง จึงเข้าสู่เนวสัญญานาสัญญายตนฌาน…”
— (สังยุตตนิกาย มหาวารวรรค)

ตีความ:
สภาวะนี้เป็นการปล่อยวางการปรุงแต่งทั้งปวง ซึ่งเป็นขั้นสูงสุดของสมาธิ

⸻

หมวดที่ 3: สูญญตากับมรรคผลและนิพพาน

12. สูญญตากับโสดาปัตติมรรค

โสดาปัตติมรรคเริ่มจากการเห็นแจ้งในไตรลักษณ์ ซึ่งเป็นการก้าวเข้าสู่สูญญตาในเบื้องต้น

⸻

13. สูญญตากับสกทาคามิมรรค

การละกิเลสบางส่วนทำให้จิตสงบมากขึ้น นำไปสู่การว่างในระดับที่ลึกซึ้งกว่า

⸻

14. สูญญตากับอนาคามิมรรค

การปล่อยวางราคะและโทสะโดยสมบูรณ์ ทำให้จิตสงบใกล้เคียงสูญญตาโดยสมบูรณ์

⸻

15. สูญญตากับอรหัตตมรรค (นิพพาน)

นิพพานเป็นสภาวะว่างที่สมบูรณ์ ซึ่งดับตัณหา อุปาทาน และอวิชชา

⸻

สูญญตาเป็นกระบวนการที่จิตค่อย ๆ ปล่อยวางกิเลสและตัวตนจนถึงระดับสูงสุดคือ นิพพาน ซึ่งเป็นสภาวะหลุดพ้นอย่างสมบูรณ์


⚫️ปรมาณูสูญญตา คืออะไร?

ปรมาณูสูญญตา (ปรมนูสูญญตา) เป็นศัพท์ที่ปรากฏในคัมภีร์พระพุทธศาสนา หมายถึงสภาวะที่จิตเห็นความว่างเปล่าลึกซึ้งถึงระดับปรมาณู หรือองค์ประกอบที่เล็กที่สุดของสรรพสิ่ง ซึ่งสอดคล้องกับหลักการที่ว่า สรรพสิ่งทั้งปวงเมื่อพิจารณาอย่างละเอียดแล้ว ล้วนเป็นเพียงการประชุมรวมกันของธาตุต่าง ๆ โดยไม่มีตัวตนแท้จริงอยู่เลย

⸻

ปรมาณูสูญญตา อยู่ในระดับใดของการปฏิบัติ?

ปรมาณูสูญญตา เป็นสภาวะสูญญตาที่ลึกซึ้งระดับสูง เชื่อมโยงกับการเจริญวิปัสสนาภาวนาขั้นละเอียดในขั้นสมาธิขั้นสูง หรือสมาธิในระดับฌาน

พุทธพจน์ที่เกี่ยวข้อง

“ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย! เมื่อภิกษุพิจารณาโดยแยบคายแล้ว เขาย่อมเห็นว่าสิ่งทั้งปวงเป็นเพียงธาตุ เป็นเพียงการรวมตัวกันของสังขารทั้งหลาย หาแก่นแท้ที่เรียกว่า ‘ตน’ ไม่ได้เลย นี้เรียกว่าการเจริญสูญญตาอย่างยิ่ง”
— (ขุททกนิกาย อุทาน)

ปรมาณูสูญญตาจึงเป็นการหยั่งเห็น “ความว่าง” ในระดับที่ลึกซึ้งที่สุด ซึ่งมีลักษณะเด่นดังนี้:
1. ว่างจากตัวตน: เมื่อพิจารณาทุกสิ่งในระดับปรมาณู ย่อมเห็นว่าสิ่งต่าง ๆ เป็นเพียงการรวมตัวกันของสสารและพลังงาน ไม่มีสิ่งใดที่คงอยู่ถาวร
2. ว่างจากการยึดมั่น: จิตหลุดพ้นจากการยึดถือแม้ในสิ่งที่เล็กที่สุด เช่น วัตถุ ธาตุ หรือพลังงาน
3. เข้าถึงความไม่เที่ยงโดยละเอียด: ปรมาณูสูญญตาเปิดเผยให้เห็นว่า แม้สิ่งที่ดูมั่นคงที่สุด ก็เป็นเพียงปรากฏการณ์ชั่วคราวที่เกิดขึ้นแล้วดับไป

⸻

ปรมาณูสูญญตากับสมาธิ 8 ระดับ

ปรมาณูสูญญตาเป็นสภาวะที่เข้าถึงได้ในสมาธิระดับสูง โดยเฉพาะในสมาบัติที่ 4 ขึ้นไป ซึ่งจิตมีความตั้งมั่นสูงสุดและละเอียดลึกซึ้ง

การเชื่อมโยงกับสมาธิ 8 ระดับ
• ปฐมฌาน – เริ่มเห็นสรรพสิ่งแยกจากตัวตน แต่ยังมีวิตกวิจาร
• ทุติยฌาน – จิตสงบลึกขึ้น เริ่มวางอารมณ์ที่หยาบ
• ตติยฌาน – จิตเป็นอุเบกขา ปราศจากความพอใจหรือขัดเคือง
• จตุตถฌาน – จิตสงบแน่วแน่ ปลอดโปร่งจากความคิดปรุงแต่ง
• อากาสานัญจายตนะ – จิตรับรู้อวกาศอันไร้ขอบเขต
• วิญญาณัญจายตนะ – จิตรับรู้วิญญาณอันไร้ขอบเขต
• อากิญจัญญายตนะ – จิตเข้าสู่ความว่างจากอารมณ์ทั้งปวง
• เนวสัญญานาสัญญายตนะ – จิตละเอียดถึงขีดสุด ใกล้เคียงกับการดับสนิท

ปรมาณูสูญญตา อาจกล่าวได้ว่าเป็นสภาวะที่จิตในสมาธิขั้นสูงเหล่านี้ เห็นแจ้งถึง “ความว่าง” โดยถ้วนทั่วและละเอียดถึงระดับปรมาณู

⸻

ความสัมพันธ์ระหว่างปรมาณูสูญญตากับนิพพาน

พุทธพจน์ที่เกี่ยวข้อง

“ภิกษุทั้งหลาย! ผู้ใดเห็นรูปเป็นของว่างเปล่า เห็นเวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ เป็นของว่างเปล่า ผู้นั้นแลย่อมเห็นนิพพาน”
— (สังยุตตนิกาย)

ตีความ

ปรมาณูสูญญตา เป็นการหยั่งเห็นสภาวะที่ว่างเปล่าจากตัวตนในระดับที่ลึกซึ้งที่สุด ซึ่งนำไปสู่การปล่อยวางขันธ์ 5 (รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ) จิตที่หลุดพ้นจากการยึดติดแม้ในธาตุที่เล็กที่สุด ย่อมเป็นจิตที่ไม่มีเครื่องร้อยรัดอีกต่อไป ซึ่งก็คือสภาวะแห่งนิพพานนั่นเอง

⸻

ตัวอย่างการปฏิบัติในชีวิตประจำวัน

การเข้าถึงปรมาณูสูญญตาไม่จำเป็นต้องอาศัยสมาธิขั้นสูงอย่างเดียว แต่สามารถฝึกฝนได้ผ่านการเจริญสติในชีวิตประจำวัน เช่น
1. การพิจารณาร่างกาย – เห็นว่าร่างกายเป็นเพียงเซลล์เล็ก ๆ ที่รวมตัวกัน ไม่มี “เรา” หรือ “ของเรา”
2. การพิจารณาความคิด – เห็นว่าความคิดล้วนเกิดดับ ไม่ใช่ของจริงแท้
3. การพิจารณาอารมณ์ – สังเกตว่าอารมณ์เป็นเพียงปรากฏการณ์ชั่วคราว

⸻

สรุป

ปรมาณูสูญญตา เป็นสภาวะที่จิตเห็นแจ้งถึง “ความว่างเปล่า” ในระดับที่ละเอียดที่สุด ว่างเปล่าจากตัวตนและการปรุงแต่งทั้งปวง การเข้าถึงสภาวะนี้เป็นสัญญาณของการฝึกสมาธิและปัญญาขั้นสูง ซึ่งสอดคล้องกับการบรรลุธรรมขั้นสูงสุด ได้แก่ นิพพาน

#Siamstr #nostr #ปรัชญา #พุทธวจน #ธรรมะ #พุทธศาสนา